(Trang 15)
IV. NGHỆ THUẬT THỜI NGUYỄN
1. Kiến trúc
Kiến trúc thời Nguyễn là sự tiếp nối, phát triển của kiến trúc truyền thống và chịu ảnh hưởng của kiến trúc phương Tây.
Tiêu biểu nhất cho phong cách kiến trúc cung đình thời kì này là kinh thành Huế. Đây là quần thể có sự kết hợp độc đáo giữa kiến trúc truyền thống Việt Nam với kiến trúc quân sự phương Tây, bao gồm Hoàng thành, các cung điện,....
Hình 18. Ngọ Môn trong Khu di tích Đại nội Huế
(Trang 16)
Kiến trúc kinh thành Huế được tổ chức theo lớp không gian với hàng trăm công trình chủ yếu được xây dựng theo một trục chính hướng đông nam – tây bắc, bắt đầu từ Kỳ Đài (cột cờ), tiếp đến là Ngọ Môn, sân Đại Triều Nghi, điện Thái Hoà, điện Cần Chánh, điện Cần Thành, điện Kiến Trung và kết thúc ở cửa Hoà Bình. Các công trình còn lại trong khu vực kinh thành Huế được xây dựng đối xứng ở hai bên.
| Ở Hà Nội, Hoàng thành Thăng Long được xây dựng lại theo kiểu vờ-băng của Pháp, quy mô nhỏ hơn trước song có hệ thống cống sự, ụ súng phòng thủ theo kiến trúc phương Tây. Ở khu vực Nam Bộ, nhà Nguyễn xây dựng thành Gia Định với sự kết hợp hợp giữa kiểu kiến trúc truyền thống với phương Tây với phong cách truyền thống. Thành Gia Định có khu vực Thái miếu, kho tàng, pháo đài và toà vọng gác. Sau khi chiếm được Gia Định, thực dân Pháp đã cho phá huỷ toàn bộ toà thành. |
Nét đặc sắc trong kiến trúc thời Nguyễn còn được thể hiện ở hệ thống lăng tẩm. Các lăng tẩm thường được xây dựng từ khi các vị vua còn trị vì, có phong cảnh hữu tình, với lối chạm khắc tinh xảo và hài hoà với thiên nhiên.
Dưới thời Nguyễn, chùa chủ yếu được xây dựng mới ở Huế. Trong đó, chùa Thiên Mụ được coi là biểu tượng của kinh đô. Trong khi đó, ở Thăng Long, các công trình đền, chùa ít được đầu tư xây dựng, nhưng vẫn có một số kiến trúc như đền Ngọc Sơn, chùa Báo Ân,....
| ? Nêu những nét chính về kiến trúc thời Nguyễn. |
2. Điêu khắc
Nghệ thuật điêu khắc chủ yếu thể hiện qua các tác phẩm chạm khắc tinh xảo, đa dạng trong các lăng tẩm và di tích.
Điêu khắc lăng tẩm thời Nguyễn nhìn chung khá chặt chẽ về quy phạm, các chi tiết được làm giống như thật, đặc tả thực hiện.
Các lăng Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, Đồng Khánh, Khải Định tuy khác nhau về kiến trúc nhưng tương đối thống nhất về phong cách điêu khắc. Tượng quan hầu, lính hầu, voi và ngựa được tạc với kích thước gần với nguyên mẫu.
Ở khu vực Bắc Bộ, các công trình điêu khắc Phật giáo tiếp tục phát triển với nhiều chùa, tượng,.... Song tính sinh động giảm sút so với thời kì trước.
Trong các công trình điêu khắc thời Nguyễn, Cửu đỉnh được coi là kiệt tác tiêu biểu nhất.
Hình 19. Cửu đỉnh ở Khu di tích Đại nội Huế.
| Cửu đỉnh được đặt tại sân Thế miếu. Trên mỗi Cửu đỉnh có 18 hình khắc, chạm nổi các hình ảnh mô tả cảnh vật, sản vật của đất nước. Tổng cộng có 153 hình ảnh mang đậm tính dân tộc, tính dân gian cùng tên gọi được khắc trên Cửu đỉnh bao gồm: tinh tú, núi sông, cửa biển, lành hải, cửa ải, hoa cỏ, động vật, binh khí, xe thuyền. Công trình được xem là hình ảnh thu nhỏ của đất nước Việt Nam. |
|
| ? Nêu những nét cơ bản về điêu khắc thời Nguyễn. |
3. Mĩ thuật
Mĩ thuật thời Nguyễn bao gồm mĩ thuật cung đình (trang trí cung điện, đền đài, lăng tẩm,...) và mĩ thuật dân gian (trang trí đình, chùa, nhà thờ họ, tranh dân gian, đồ mĩ nghệ...).
Hầu hết các bộ phận bằng gỗ trong cung điện đều được sơn son thếp vàng và trở thành phong cách trang trí chủ đạo của kiến trúc cung đình, làm cho các công trình thêm rực rỡ nhưng vẫn thể hiện sự tôn nghiêm.
Tiêu biểu trong số các tác phẩm hội hoạ thời Nguyễn phải kể đến bức tranh Cửu Long ẩn vân (chín con rồng ẩn trong mây) được vẽ trên trần lăng vua Khải Định. Bức tranh đã thể hiện tài năng của người hoạ sĩ khi diễn tả được mỗi con rồng một vẻ với màu sắc, thần thái rất sinh động.
Hình 20. Một góc bức tranh Cửu Long ẩn vân tại lăng vua Khải Định (Thừa Thiên Huế).
Mĩ thuật dân gian thời Nguyễn là sự kế thừa và phát triển mĩ thuật của các thời kì trước. Ngoài các dòng tranh dân gian đã có, thời kì này còn xuất hiện dòng tranh lụa sinh (Huế). Một số bức vẽ trên các công trình kiến trúc cho thấy bước đầu có sự ảnh hưởng của hội hoạ phương Tây.
(Trang 18)
Đặc điểm độc đáo của mĩ thuật thời Nguyễn là sự ảnh hưởng, tác động qua lại giữa mĩ thuật dân gian và mĩ thuật cung đình.
Những hoạ tiết trang trí trong các đình làng xung quanh Huế như: Kim Long, Lai Thế, Dương Nổ,... có nhiều đặc điểm gắn với kiến trúc và mĩ thuật cung đình. Ở vùng phụ cận Huế, thợ thủ công mĩ nghệ đã có công không nhỏ trong việc chạm khắc thành quách, lăng tẩm, thêu gấm trang phục, trang trí nội thất cho các công trình của vua và quan lại.
| ? Trình bày những nét nổi bật về mĩ thuật thời Nguyễn. |
4. Âm nhạc
Âm nhạc cung đình có vai trò quan trọng trong các nghi lễ của triều đình cũng như đời sống của quan lại, quý tộc.
Đây là thể loại âm nhạc chính thống của quốc gia với tổ chức dàn nhạc và tiết mục ca múa nhạc có quy mô lớn, có sự trình diễn của nhiều diễn viên, nhạc công. Ngoài ra, thể loại âm nhạc này có sự biến tấu linh hoạt và tính bác học cao. Dưới triều Nguyễn, âm nhạc cung đình đạt đến trình độ uyên bác, thể hiện bước phát triển vượt bậc so với các thời kì trước.
| Hình 21. Phục dựng và biểu diễn Nhã nhạc cung đình Huế |
Âm nhạc dân gian tiếp tục phát triển mạnh mẽ với sự hoàn thiện của các loại hình âm nhạc truyền thống như lí, hò, hát bội,.... Trong quá trình phát triển, âm nhạc dân gian và âm nhạc cung đình đã có sự dung hoà nhất định tiêu biểu như loại hình ca Huế.
| ? 1. Nêu những nét cơ bản về âm nhạc cung đình và âm nhạc dân gian thời Nguyễn. 2. Chỉ ra những điểm mới của nghệ thuật thời Nguyễn. |
(Trang 19)
LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG
|
1. Thông qua hoạt động thực tế, sưu tầm tư liệu, hoàn thành bảng thống kê những thành tựu chính về nghệ thuật truyển thống Việt Nam qua các thời kì (theo gợi ý dưới đây).
2. Nêu điểm mới của nghệ thuật điêu khắc truyền thống Việt Nam qua các thời kì về chất liệu, chủ để và hoạ tiết trang trí.
1. Sưu tầm tư liệu từ sách, báo và internet, hãy viết một đoạn văn ngắn (dưới 300 chữ) về một tác phẩm điêu khắc (hội hoạ) đã được công nhận Bảo vật quốc gia mà em ấn tượng nhất. 2. Thiết kế một bài giới thiệu để quảng bá giá trị của một công trình (tác phẩm) nghệ thuật truyền thống (thể hiện dưới dạng poster, infographic,...). |
