Trang 103
Yêu cầu cần đạt
• Nêu được một số nội dung cơ bản của Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về kinh tế, văn hoá, xã hội, giáo dục, khoa học, công nghệ, môi trường.
• Có thái độ đồng tình, ủng hộ đối với các hành vi thực hiện đúng; lên án, phê phán các hành vi vi phạm quy định của Hiến pháp.
• Thực hiện nghĩa vụ tuân theo Hiến pháp về kinh tế, văn hoá, xã hội, giáo dục, khoa học, công nghệ, môi trường bằng những hành vi cụ thể, phù hợp với lứa tuổi.
MỞ ĐẦU
Kinh tế, văn hoá, xã hội, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của một đất nước. Hiến pháp năm 2013 có 14 điều tại Chương III để quy định chế độ, chính sách của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về những lĩnh vực này. Bài học này sẽ giúp các em biết được những quy định cụ thể của Hiến pháp về kinh tế, văn hoá, xã hội, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường để nâng cao nhận thức, đồng thời hiểu rõ hơn về trách nhiệm của bản thân trong việc các quy của Hiến pháp.
Em hãy chia sẽ một khẩu hiệu về kinh tế hoặc văn hoá, xã hội, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường mà em biết. Theo em, khẩu hiệu đó được sử dụng để làm gì?
KHÁM PHÁ
1. Nội dung của Hiến pháp năm 2013 về kinh tế
Em hãy đọc đoạn hội thoại, trường hợp sau đề trả lời câu hỏi:
1. Thấy hai anh em đang đóng gói hàng để gửi cho khách, bà nội liền tới phụ giúp. Ba bà cháu vừa làm vừa nói chuyện:
Bà nội: Các cháu sướng thật đấy, tự do buôn bán.
Anh trai: Vâng ạ! Kinh tế Việt Nam hiện nay là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế mã bà. Mọi người dân đều có thể tự do kinh doanh, buôn bán những mặt hàng mà pháp luật không cấm.
Trang 104
Em trai: Cái này thì em nhiều lần nghe thấy trên ti vi rồi, nhưng mà kinh tế Việt Nam gồm những thành phần nào vậy anh? Như gia đình mình thì thuộc thành phần kinh tế nào ạ?
Anh trai: Gồm có kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Việc kinh doanh, buôn bán của gia đình mình thuộc thành phần kinh tế
tư nhân.
Khi được mẹ nhờ ra Uỷ ban nhân dân xã nộp thuế sử dụng đất ở, anh B băn khoăn không hiểu vì sao gia đình mình đã bỏ tiền để mua đất và được chính quyền cấp giấy phép sử dụng đất lâu dài rồi mà hằng năm vẫn phải đóng thuế.
| ❓1/ Em hãy nêu nhận xét về câu trả lời của nhân vật anh trai trong đoạn hội thoại 1. 2/ Em hãy phân biệt quyền sở hữu đất đai và quyền sử dụng đất. |
| 🌀Nội dung về kinh tế được quy định tại các Điều 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56 của Hiến pháp năm 2013. Theo đó, nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật, bình đẳng trước pháp luật, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lí là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước là đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lí. Đất đai là tài nguyên đặc biệt của quốc gia, nguồn lực quan trọng phát triển đất nước, được quản lí theo pháp luật. Ngân sách nhà nước, dự trữ quốc gia, quỹ tài chính nhà nước và các nguồn tài chính công khác do Nhà nước thống nhất quản lí và phải được sử dụng hiệu quả, công bằng, công khai, minh bạch, đúng pháp luật. |
2. Nội dung của Hiến pháp năm 2013 về văn hoá, xã hội
Em hãy đọc thông tin sau để trả lời câu hỏi:
Trong thời kì đổi mới và hội nhập quốc tế, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm xây dựng và tổ chức thực hiện tốt các chính sách văn hoá, xã hội, coi đây là một trong những mục tiêu quan trọng để phát triển đất nước toàn diện. Hiến pháp năm 2013 khẳng định: Nhà nước bảo đảm thực hiện chính sách ưu đãi người có công và tạo binh đằng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc lợi xã hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội, có chính sách trợ giúp người cao tuổi, người khuyết tật, người nghèo và người có hoàn cảnh khó khăn khác, có chính sách phát triển nhà ở, tạo điều kiện đề mọi người có chỗ ở. Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để tổ chức, cá nhân tạo việc làm cho người lao động và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động, người sử dụng lao động. Nhà nước, xã hội đầu tư phát triển sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ của nhân dân, thực hiện bảo hiểm y tế toàn dân, có chính sách ưu tiên chăm sóc sức khoẻ cho đồng bào dân tộc thiểu số, đồng bào ở miền núi, hải đảo và vùng có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn. Đồng thời, Nhà nước và xã hội cũng chú trọng chăm lo xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu tính hoa văn hoá nhân loại; phát triển văn học, nghệ thuật nhằm đáp ứng nhu cầu tinh thần đa dạng và lành mạnh của nhân dân; phát triển các phương tiện thông tin đại
Trang 105
chúng nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của nhân dân, phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; tạo môi trường xây dựng gia đình Việt Nam ấm no, tiến bộ, hạnh phúc xây dựng con người Việt Nam có sức khoẻ, văn hoá, giàu lòng yêu nước, có tinh thần đoàn kết, ý thức làm chủ, trách nhiệm công dân.
| ❓1/ Theo em, quy định của Hiến pháp năm 2013 về văn hoá, xã hội được biểu hiện cụ thể như thế nào trong đời sống xã hội? 2/ Theo em, nội dung về văn hoá, xã hội của Hiến pháp có ý nghĩa như thế nào đối với đời sống của nhân dân và sự phát triển của đất nước? |
| 🌀Nội dung về văn hoá, xã hội được quy định tại Điều 57, 58, 59, 60 của Hiến pháp năm 2013. Theo đó, Hiến pháp quy định vai trò, trách nhiệm của Nhà nước và xã hội đối với các lĩnh vực của văn hoá, xã hội như: tạo việc làm cho người lao động, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động, người sử dụng lao động và tạo điều kiện xây dựng quan hệ lao động tiễn bộ, hài hoà và ổn định; chăm lo, phát triển sức khoẻ của nhân dân; tạo bình đẳng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc lợi xã hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội; chăm lo xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại,... |
3. Nội dung của Hiến pháp năm 2013 về giáo dục
Em hãy đọc thông tin sau để trả lời câu hỏi:
Xác định "một dân tộc dốt là một dân tộc yếu", ngay sau Cách mạng tháng Tám, ngày 3 – 9 – 1945, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xếp tiêu diệt giặc dốt là một trong sáu nhiệm vụ cấp bách của chính quyền. Từ đó đến nay, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm, chú trọng phát triển giáo dục nhằm nâng cao trình độ dân trí, phát triển nguồn nhân lực có chất lượng, góp phần nâng cao vị thế của đất nước. Hiến pháp năm 2013 khẳng định phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu. Nhà nước ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn đầu tư khác cho giáo dục; chăm lo giáo dục mầm non; bảo đảm giáo dục tiểu học là bắt buộc, Nhà nước không thu học phí; từng bước phổ cập giáo dục trung học; phát triển giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp; thực hiện chính sách học bổng, học phí hợp lí. Nhà nước ưu tiên phát triển giáo dục ở miền núi, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và vùng có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn; ưu tiên sử dụng, phát triển nhận tài; tạo điều kiện để người khuyết tật và người nghèo được học văn hoá và học nghề.
| ❓1/ Theo em, quy định của Hiến pháp năm 2013 về giáo dục được biểu hiện cụ thể như thế nào trong đời sống xã hội? 2/ Theo em, vì sao Hiến pháp năm 2013 lại xác định giáo dục là quốc sách hàng đầu của quốc gia? |
| 🌀Điều 61 Hiến pháp năm 2013 quy định: Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Nhà nước Việt Nam ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn đầu tư cho giáo dục; chăm lo phát triển giáo dục |
Trang 106
ở các cấp học, thực hiện phô cập giáo dục và các chính sách về học bông, học phí hợp lí; ưu tiên phát triển giáo dục ở các vùng có điều kiện khó khăn, tạo điều kiện để các nhóm yếu thế được tiếp cận với giáo dục.
4. Nội dung của Hiến pháp năm 2013 về khoa học, công nghệ
Em hãy đọc thông tin, trường hợp sau để trả lời câu hỏi:
1. Chính phủ đã quyết định năm 2016 là năm Quốc gia Khởi nghiệp, Ngày hội Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia – TECHFEST VIETNAM là sự kiện thường niên lớn nhất dành cho cộng đồng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với các bộ ngành, cơ quan, tổ chức chính trị – xã hội bắt đầu từ năm 2016 nhằm thắp sáng hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới, sáng tạo với sự định hướng và đồng hành của Chính phủ thông qua Đề án 844 trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Trong các đợt tổ chức mấy năm gần đây đã có rất nhiều quỹ đầu tư và tập đoàn nước ngoài đến tham quan và tìm hiểu các dự án, ý tưởng khởi nghiệp để đầu tư hoặc mua ý tưởng kinh doanh.
2. O và D là học sinh trung học phổ thông có ý tưởng kĩ thuật về sản xuất công nghệ mới. Ý tưởng của O là sản xuất một động cơ chạy bằng không khí nén và D là công nghệ điện cát (sản xuất điện từ cát). Cô giáo chủ nhiệm thấy ý tưởng của hai em có ý nghĩa lớn nên đã làm đơn đề O và D tham gia Hội chợ TECHFEST. Tại hội chợ, một quỹ đầu tư của Mỹ đã quan tâm đến cả hai quy trình công nghệ của O và D nên đã có lời đề nghị hai em nghiên cứu tiếp các công nghệ dưới sự bảo trợ về tài chính của họ.
| ❓1/ Quốc gia Khởi nghiệp, Ngày hội Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo có ý nghĩa như thế nào trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước? 2/ O và D đã có ý tưởng gì trong việc sáng tạo để phát triển khoa học, công nghệ? 3/ Theo em, nội dung của Hiến pháp về khoa học, công nghệ có ý nghĩa như thế nào với đời sống xã hội và sự phát triển của đất nước? |
| 🌀Điều 62 Hiến pháp năm 2013 khẳng định: Phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, giữ vai trò then chốt trong sự nghiệp phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Nhà nước ưu tiên đầu tư và khuyến khích tổ chức, cá nhân đầu tư nghiên cứu, phát triển, chuyển giao, ứng dụng có hiệu quả thành tựu khoa học và công nghệ bảo đảm quyền nghiên cứu khoa học và công nghệ, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Nhà nước tạo điều kiện để mọi người tham gia và được thụ hưởng lợi ích từ các hoạt động khoa học và công nghệ. |
5. Nội dung của Hiến pháp năm 2013 về môi trường
Em hãy đọc các thông tin sau để trả lời câu hỏi:
Suy giảm môi trường là một vấn đề toàn cầu. Bảo vệ môi trường là vấn đề sống còn của các quốc gia, nhẫn loại, gắn liền với quá trình phát triển kinh tế – xã hội, hoa binh và tiến bộ xã hội trên phạm vi toàn cầu. Hiến pháp năm 2013 khẳng định: Nhà nước có chính sách bảo vệ môi trường; quản lí, sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài
Trang 107
nguyên thiên nhiên; bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học; chủ động phòng, chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu. Nhà nước khuyến khích mọi hoạt động bảo vệ môi trường, phát triển, sử dụng năng lượng mới, năng lượng tái tạo. Tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm môi trường, làm suy kiệt tài nguyên thiên nhiên và suy giảm đa dạng sinh học phải bị xử lí nghiêm và có trách nhiệm khắc phục, bồi thường thiệt hại.
2. Hưởng ứng Ngày Môi trường thế giới 5–6, học sinh các trường phổ thông trên cả nước đã tích cực thực hiện các biện pháp góp phần bảo vệ môi trường như: trồng nhiều cây xanh ở trường học và khu vực sinh sống; cùng người thân thu gom rác thải, đổ rác đúng nơi quy định, tái chế rác thải; hạn chế sử dụng túi ni lông; tiết kiệm điện, nước trong sinh hoạt; chấp hành chính sách và pháp luật về bảo vệ môi trường,...
| ❓1/ Theo em, tại sao Hiến pháp có nội dung về môi trường? 2/ Hãy nêu ví dụ về việc thực hiện tốt quy định của Hiến pháp năm 2013 về môi trường. 3/ Theo em, nội dung của Hiến pháp về môi trường có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển của đất nước và đời sống xã hội? |
| 🌀Điều 63 Hiến pháp năm 2013 quy định: Nhà nước có chính sách bảo vệ môi trường quản lí, sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên; bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học; chủ động phòng, chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu. Nhà nước khuyến khích mọi hoạt động bảo vệ môi trường, phát triển, sử dụng năng lượng mới, năng lượng tái tạo. Tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm môi trường, làm suy kiệt tài nguyên thiên nhiên và suy giảm đa dạng sinh học phải bị xử lí nghiêm và có trách nhiệm khắc phục, bồi thường thiệt hại. |
LUYỆN TẬP
1. Em hãy cho biết các ý kiến sau đây đúng hay sai. Vì sao?
a. Công dân Việt Nam có quyền kinh doanh tất cả các mặt hàng.
b. Tài nguyên thiên nhiên là sở hữu toàn dân nên người dân có thể tuỳ ý sử dụng.
c. Tất cả mọi người dân đều được Nhà nước tạo điều kiện hưởng thụ lợi ích từ hoạt động khoa học, công nghệ.
d. Bảo vệ môi trường là trách nhiệm riêng của cơ quan quản lí nhà nước về môi trường.
2. Em có nhận xét gì về hành vi của các nhân vật, tổ chức trong những trường hợp sau?
a. Ông S và con trai thường xuyên dùng kích điện đánh bắt cá trên sông.
b. Bà H nhập hàng hoá kém chất lượng, không rõ nguồn gốc về bán cho người dân.
Trang 108
c. Ông M thường tự pha chế thuốc trừ sâu sinh học an toàn cho con người và môi trường để phun cho vườn cây ăn quả của gia đình.
d. Trường T tổ chức cho học sinh tham quan triển lãm khoa học công nghệ của thành phố.
3. Em hãy xử lí các tình huống sau:
a. Thôn của Q nằm cạnh một con sông lớn. Trong thôn có địa điểm thu gom rác thải để xử lí nhưng nhiều người vẫn có thói quen vứt rác, xác vật nuôi, túi ni lông.... xuống lòng sông vì cho rằng dòng sông lớn nên vứt một vài túi rác xuống cũng không ảnh hưởng gì. Q cho rằng làm như vậy là vi phạm pháp luật nhưng không biết nên làm gì để mọi người chấm dứt hành vi đó.
Nếu là Q, em sẽ làm gì?
b. H (15 tuổi) rất thích nghiên cứu, chế tạo, lắp ráp các thiết bị công nghệ. Gần đây, H muốn tham dự một cuộc thi chế tạo robot nhưng bố mẹ không đồng ý vì lo ngại sẽ ảnh hưởng đến việc học tập.
Nếu là H, em sẽ làm gì để bố mẹ đồng ý cho tham dự cuộc thi?
4. Em hãy nêu những việc học sinh nên làm và không nên làm để thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ của công dân đối với việc phát triển giáo dục, khoa học và công nghệ.
VẬN DỤNG
1. Em hãy thiết kế một khẩu hiệu hoặc vẽ một bức tranh cổ động nhằm tuyên truyền các nội dung của Hiến pháp năm 2013 về văn hoá, giáo dục.
2. Em hãy viết một bài thuyết trình về trách nhiệm của công dân trong việc bảo vệ môi trường và chia sẻ sản phẩm với cả lớp.
