(Trang 48)
II. TÁC ĐỘNG CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ – XÃ HỘI THẾ GIỚI
1. Tác động đến kinh tế
a) Thúc đẩy dịch chuyển nền kinh tế tri thức và thay đổi mô hình tăng trưởng kinh tế
- Cách mạng công nghiệp 4.0 góp phần dịch chuyển nền kinh tế toàn cầu sang nền kinh tế tri thức bởi nguồn lực phát triển quan trọng nhất của cuộc cách mạng này là nhân lực có trí thức và năng lực sáng tạo công nghệ. Ngoài ra, sản xuất cũng đang dịch chuyển dần từ các quốc gia có nhiều lao động kĩ năng phổ thông và tài nguyên sang những quốc gia có nhiều lao động chuyên môn cao và gần thị trường tiêu thụ.
| - Cách mạng công nghiệp 4.0 còn góp phần thay đổi mô hình tăng trưởng kinh tế dựa vào các yếu tố đầu vào có hạn sang mô hình tăng trưởng kinh tế dựa vào các yếu tố đầu vào có thể phát triển liên tục như công nghệ và đổi mới sáng tạo. Trong thời gian vừa qua, các ngành công nghiệp sáng tạo đã tăng trưởng nhanh hơn các ngành sản xuất và dịch vụ truyền thống; bên cạnh đó phương thức tiêu dùng cũng thay đổi theo hướng bền vững, tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế dựa vào sáng tạo. |
b) Thúc đẩy dịch chuyển cơ cấu kinh tế
Cách mạng công nghiệp 4.0 thúc đẩy một số ngành kinh tế tăng trưởng mạnh như các ngành công nghiệp dựa vào điện toán đám mây, nông nghiệp công nghệ cao hay thương mại điện tử,... Tuy nhiên, cuộc cách mạng này cũng làm cho một số ngành giảm tăng trưởng như các ngành sản xuất dựa vào khai thác lợi thế sẵn có về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên.
Trong từng ngành, kể cả các ngành có sự tăng trưởng thì các doanh nghiệp cũng chịu tác động khác nhau. Các doanh nghiệp chú trọng vào phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo thì tăng trưởng cao còn các doanh nghiệp chậm đổi mới công nghệ thì tăng trưởng thấp hoặc suy giảm.
c) Thay đổi phương thức sản xuất theo hướng sản xuất thông minh
Cách mạng công nghiệp 4.0 đang tạo ra cuộc cải cách lớn về công nghệ sản xuất, trong đó sản xuất thông minh trở thành một xu thế tất yếu. Sản xuất thông minh là việc ứng dụng công nghệ, quy trình thông minh vào sản xuất và quản trị.
(Trang 49)
Việc thay đổi phương thức sản xuất đã góp phần làm giảm chi phí và tiết kiệm thời gian sản xuất dẫn đến hạ giá thành sản phẩm và tăng tính cạnh tranh, hiệu quả của doanh nghiệp. Giá hàng hoá giảm sẽ làm giảm áp lực lạm phát trên quy mô toàn cầu.
Ngoài ra, với sự tích hợp giữa trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật và dữ liệu lớn, dữ liệu số hoá đã trở thành một tài nguyên quan trọng của quá trình sản xuất.
d) Sản phẩm, dịch vụ mới ra đời và theo hướng cá nhân hoá
Trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đã có nhiều vật liệu mới, sản phẩm mới và dịch vụ mới có chất lượng và mức giá phù hợp ra đời như: in 3D, thiết bị bay không người lái, bản đồ gen người,...
Các sản phẩm được tạo ra trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 ngày càng được cá nhân hoá để phù hợp với từng người tiêu dùng riêng lẻ.
e) Nhiều mô hình kinh tế mới ra đời
| Trong cách mạng 4.0, nhiều mô hình kinh tế mới ra đời như mô hình kinh tế chia sẻ, kinh tế tuần hoàn và kinh tế số. Mô hình kinh tế chia sẻ là mô hình kinh tế mà tại đó các cá nhân có thể sử dụng các tài sản nhàn rỗi được sở hữu bởi các cá nhân khác thông qua nền tảng internet, với một khoản tiền nhất định. Ví dụ như khách du lịch có thể chia sẻ phòng lưu trú, nhà đầu tư có thể chia sẻ thông tin, hành khách chia sẻ phương tiện vận tải và bãi đỗ xe, học viên chia sẻ tài liệu học tập, người lao động chia sẻ công việc, gia đình chia sẻ các dịch vụ an ninh, vệ sinh, bảo dưỡng,... Kinh tế chia sẻ góp phần tiết kiệm tài nguyên thông qua việc sử dụng chung tài sản trong toàn bộ vòng đời của nó. Chính vì vậy, kinh tế chia sẻ có tác động tích cực tới môi trường thông qua giảm phát thải khí nhà kính, giảm khối lượng các chất thải ra môi trường,... |
Hình 2. Sơ đồ mô hình kinh tế tuần hoàn |
(Trang 50)
Dưới tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0, các sản phẩm, dịch vụ hệ thống sản xuất đều được thiết kế lại; nguyên, vật liệu đầu vào của sản phẩm, phân loại và tái chế phù hợp để làm đầu vào cho một quá trình sản xuất khác. Do đó, mô hình kinh tế tuần hoàn được hình thành và phát triển. Trong mô hình kinh tế tuần hoàn, rác thải đầu ra của ngành này trở thành nguồn nguyên liệu đầu vào của ngành khác. Mô hình kinh tế tuần hoàn góp phần gia tăng giá trị cho doanh nghiệp, giảm khai thác tài nguyên, giảm chi phí xử lí chất thải, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, từ đó giảm tác động tiêu cực đến môi trường, hệ sinh thái và sức khoẻ con người.
| Cách mạng công nghiệp 4.0 với bản chất dựa trên cuộc cách mạng kĩ thuật số. Vì vậy, kinh tế số đang trở thành đặc trưng và xu hướng phát triển kinh tế – công nghệ quan trọng nhất hiện nay. Kinh tế số là nền kinh tế sử dụng kiến thức, thông tin được số hoá để hướng dẫn, nâng cao phần bổn nguồn lực, mang lại tăng trưởng kinh tế chất lượng cao. Kinh tế số là sự hội tụ của nhiều công nghệ mới, như: dữ liệu lớn, điện toán đám mây, internet vạn vật, blockchain – chuỗi khối, mạng không dây 5G,... Đây là các công nghệ có sự phát triển mạnh trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. |
2. Tác động đến xã hội
a) Suy giảm lao động tại một số ngành
Cách mạng công nghiệp 4.0 với những đột phá về tự động hoá và sự ra đời của “rô-bốt” – rô-bốt hợp tác có khả năng di chuyển và tương tác để thực hiện một số công việc trong các lĩnh vực. Do đó, một số người lao động bị thất nghiệp hoặc phải di chuyển sang lĩnh vực lao động, việc làm mới. Suy giảm lao động xảy ra tại các ngành có công việc lặp đi lặp lại và đòi hỏi lao động kĩ năng thấp, như các công việc trong lĩnh vực dệt may, vận tải, bán lẻ,...
Một số ngành nghề đòi hỏi trình độ chuyên môn của người lao động tương đối cao nhưng lại có tính chất lặp lại như luật sư, phân tích tài chính, bác sĩ, phóng viên, kế toán, bảo hiểm hay thủ thư sẽ được tự động hoá một phần hoặc toàn bộ. Ví dụ, trong ngành tài chính, “rô-bốt tư vấn” đã có mặt trên thị trường. Trong ngành tư pháp, máy tính có thể nhanh chóng đọc và lọc thông tin từ hàng triệu email và đo độ giúp cắt giảm chi phí điều tra.
(Trang 51)
b) Thay đổi nội dung và kĩ năng lao động
Về nội dung, lao động đang chuyển dần từ lao động thủ công, lao động cơ khí sang lao động thông tin, lao động trí tuệ. Thị trường lao động truyền thống ở nhiều quốc gia đã và đang bị thay đổi.
Sự xuất hiện của các công nghệ mới đã khiến cho yêu cầu về công việc thay đổi, các kĩ năng công việc và bản thân công việc trong từng ngành nghề cũng có những thay đổi lớn. Do đó, số người lao động sẽ phải thay đổi các kĩ năng làm việc của họ. Những người có kĩ năng xã hội tốt, khả năng sáng tạo cao và kĩ năng ra quyết định tốt trong bối cảnh có nhiều biến động sẽ có cơ hội có được vị trí việc làm có thu nhập cao.
Ngoài ra, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 các biên giới cứng của thị trường lao động có thể bị xoá bỏ và thay thế vào đó là những mối liên kết mới. Điều này làm cho sự di chuyển lao động giữa các nước trở nên dễ dàng, đặc biệt là các quốc gia trong cùng một khối kinh tế.
| Em có biết? Năng lực và kĩ năng lao động cần có trong cách mạng công nghiệp 4.0:
| |||||||||||||
c) Gia tăng chênh lệch về thu nhập giữa các bộ phận dân cư
| Trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng bất bình đẳng, mở rộng chênh lệch về thu nhập và tài sản trên toàn thế giới là do lao động ít kĩ năng hay có kĩ năng dễ bị người máy thay thế sẽ có thu nhập thấp còn những người có ý tưởng hay kĩ năng bổ trợ cho quá trình tự động hoá và số hoá đang diễn ra với tốc độ nhanh sẽ có thu nhập cao. |
d) Gia tăng số lượng việc làm
Lịch sử cho thấy các cuộc cách mạng công nghiệp đều tạo ra số lượng việc làm mới nhiều hơn số lượng việc làm bị mất đi. Cách mạng công nghiệp 4.0 cũng như vậy, sẽ có nhiều việc làm mới tạo ra hơn so với việc làm bị mất đi, do:
– Tốc độ thay đổi công nghệ đang diễn ra nhanh hơn bao giờ hết. Do vậy, nhân lực cho khoa học – công nghệ và các dịch vụ liên quan sẽ gia tăng.
– Đây là thời đại bùng nổ và ra đời hàng loạt công nghệ mới. Làn sóng công nghệ mới ra đời sẽ tạo ra những làn sóng kinh doanh mới và việc làm mới.
– Nhiều người trên khắp thế giới có thể truy cập vào những cơ sở dữ liệu rất lớn, vì vậy những thử nghiệm và đổi mới sáng tạo sẽ không chỉ được thực hiện tại các trung tâm nghiên cứu, mà có thể ở mọi nơi với cơ hội khởi nghiệp rộng mở.
– Các khoản đầu tư rất lớn, lên tới hàng tỉ USD, đang được thực hiện bởi các công ty để nghiên cứu và phát triển công nghệ.
– Ngày càng xuất hiện nhiều hoạt động sáng tạo trong lĩnh vực khoa học – công nghệ, thiết kế, nghệ thuật, văn hoá, giải trí, truyền thông, giáo dục, đào tạo, y tế, pháp luật,...
Ngoài ra, cách mạng công nghiệp 4.0 còn có tác động tích cực đến môi trường do ngành công nghiệp xanh và phát triển của các công nghệ tiết kiệm năng lượng và nguyên vật liệu, thân thiện với môi trường. Các công nghệ giám sát môi trường cũng đang phát triển nhanh, đồng thời còn được hỗ trợ bởi internet vạn vật, giúp thu thập và xử lí thông tin liên tục 24/7.
(Trang 52)
| Em có biết? Danh sách nghề bị ảnh hưởng bởi cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 bao gồm:
(Nguồn: Đại học Oxford, 2015) |
? Dựa vào thông tin ở mục II, hãy phân tích các tác động chính của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đến phát triển kinh tế – xã hội trên toàn thế giới.
