(Trang 5)
Yêu cầu cần đạt
- Nhận biết được đặc điểm chất liệu và kĩ thuật sử dụng chất liệu màu bột (hoặc chất liệu tương đương) trong hội hoạ.
- Thực hành được một số kĩ thuật sử dụng chất liệu màu bột (hoặc chất liệu tương đương) cơ bản.
- Có khả năng phân tích, đánh giá được một bức tranh màu bột (hoặc chất liệu tương đương).
- Thưởng thức và hình thành yêu thích đối với tranh chất liệu màu bột (hoặc chất liệu tương đương).
KHÁM PHÁ
Màu bột là một chất liệu phổ biến trong hội họa. Màu bột là một loại màu sắc tự thân ở dạng khô được khai thác từ các nguyên liệu, hóa chất có màu sắc trong tự nhiên như: khoáng chất, kẽm,...
Màu bột ở dạng khô(1)
Khi được đưa vào sử dụng, màu bột thường được nghiền với nước và chất liên kết (gôm arabic hoặc keo - dextrin). Hỗn hợp này được gọi là goát (Gouache). Trong thực hành, chúng ta có thể sử dụng màu goát pha chế sẵn để giản lược quá trình nghiền màu.
Câu lệnh thực hành: Nêu những hiểu biết của em chất liệu màu bột.
Màu bột ở dạng goát(2)
(1), (2) Nguồn: Shutterstock
(Trang 6)
Tranh màu bột của một số họa sĩ
Nguyễn Tiến Chung, Người đàn bà ôm gà trống, 1950, tranh màu bột(1)
Giô-sép Ma-ri-a Tam-bu-ri-ni Da-mau (Josep Maria Tamburini Dakmau), Cô gái với chiếc mũ (Young Girl with a Hat), 1909, tranh màu bột(2)
Trần Lưu Hậu, Hoa, 1990, tranh màu bột(3)
Câu lệnh thực hành: Nêu cảm nhận của em về tranh chất liệu màu bột.
(1) Nguồn: Bảo tàng Mĩ thuật Việt Nam
(2) Nguồn: commons. wikimedia.org
(Trang 7)
EM CÓ BIẾT:
Màu bột được xem là chất liệu đầu tiên sử dụng trong trang trí ,vẽ. Người cổ đại đã tạo ra chất liệu tương tự như màu bột bằng than củi và quặng sắt để có thể vẽ trên vách hang động.
Ngày nay, màu bột là chất liệu được sử dụng khá phổ biến trong thực hành mĩ thuật như:
- Sáng tác trong mĩ thuật tạo hình.
- Trang trí trong lĩnh vực mĩ thuật ứng dụng,...
Hình vẽ trên vách hang động tại Khao Chan Ngam, Nác-hon Rat-cha-si-ma (Nakhon Ratchasima), Thái Lan(1)
Trang trí hộp đựng đồ bằng chất liệu màu bột(2)
Bảng so sánh bột màu sử dụng trong công nghiệp và mĩ thuật
| Bột màu trong công nghiệp | Bột màu trong mĩ thuật | |
| Thành phần | Dạng bột được điều chế từ quặng hoặc được tổng hợp từ khoáng chất,... | Dạng bột được tạo ra từ các hợp chất hữu cơ có đặc tính sắc tố. |
| Lĩnh vực sử dụng | Sản xuất công nghiệp và vật liệu xây dựng,... | Sử dụng trong thực hành, sáng tạo hội họa và nhiều lĩnh vực trang trí khác. |
| Cách sử dụng | Pha với nguyên liệu sản xuất để tạo màu cho sản phẩm. | Pha với nước và keo, vẽ trực tiếp lên giấy, toan vẽ,... |
| Khuyến cáo | Do chứa một số ion kim loại độc hại như: chì, cadmium, chromium,... nên có hại cho sức khỏe khi tác động trực tiếp hoặc hít phải. | Sử dụng an toàn khi tiếp xúc gần. |
(1) Nguồn: Shutterstock
(2) Nguồn: Thu Lan
(Trang 8)
NHẬN BIẾT
Đặc điểm của màu bột
Đặc điểm của màu bột là nhanh khô, có thể hòa loãng và rửa sạch trong nước. Chất liệu này còn được các họa sĩ sử dụng khi làm phác thảo, cũng như sáng tác bởi tính thuận tiện và linh hoạt.
- Không trong suốt: Trong một số kĩ thuật, với việc bổ sung nước, màu bột dù có độ đục nhưng vẫn có thể tạo cảm giác về độ trong nhất định.
Nguyễn Thị Minh Phương, Hàng cau quê bác, 1971, tranh màu bột(1)
- Che phủ tốt: Do chứa nhiều hạt sắc tố nên độ che phủ của màu bột cao hơn màu nước. Trong thực hành, chúng ta hoàn toàn có thể phủ một lớp màu khác trên bề mặt lớp màu cũ để sửa đổi.
Nguyễn Hiêm, Trận Tầm Vu, 1948, tranh màu bột(2)
(1), (2) Nguồn: Bảo tàng Mĩ thuật Việt Nam
(Trang 9)
- Màu sắc phong phú: Màu bột có chứa nhiều hạt sắc tố, dễ dàng pha trộn nên bảng màu rất phong phú và rực rỡ.
Lê Thanh Đức, Hà Nội đêm giải phóng, năm 1954, tranh màu bột(1)
- Đặc điểm bề mặt chất liệu: Màu bột khi khô thường bạc hơn so với khi còn ướt. Khi pha màu cần chú ý tỉ lệ màu - nước - keo. Nếu quá ít keo, khi khô bề mặt sẽ có hiện tượng bong tróc. Nếu quá nhiều keo, bề mặt tranh khi khô sẽ bị xỉn.
Diệp Minh Châu, Du kích Bến Tre, 1948, tranh màu bột(2)
Câu lệnh thực hành:
- Nêu đặc điểm của chất liệu màu bột.
- Nêu sự khác biệt giữa tranh màu bột với các tranh chất liệu hội họa mà em biết.
(1) (2) Nguồn: Bảo tàng Mĩ thuật Việt Nam
(Trang 10)
Các dụng cụ cần sử dụng khi vẽ tranh màu bột
Dụng cụ sử dụng vẽ tranh màu bột khá phong phú, từ bút dẹt, tròn các cỡ cho đến bay để nghiền màu hay lô để lăn màu ở những mảng lớn.
Một số bút vẽ trong tranh màu bột(1)
Cùng với đó, một số họa phẩm khác được sử dụng trong thực hành vẽ màu bột như: màu bột, bảng pha màu, chậu rửa bút, bút chì, tẩy, keo, khăn lau bút và giấy vẽ.
Một số dụng cụ trong vẽ tranh màu bột(2)
Câu hỏi: Dụng sử dụng khi vẽ tranh màu bột có khác gì với tranh màu nước?
(1), (2) Nguồn: Shutterstock
(Trang 11)
Cách sử dụng màu bột
Để thực hành vẽ màu bột cần lưu ý:
Bước 1: Lấy một lượng màu vừa đủ theo nhu cầu sử dụng hòa cùng keo
Bước 2: Dùng bay trộn và nghiền đều
Bước 3: Thêm nước vừa đủ, dùng bút lông trộn đều để được hỗn hợp màu, keo, nước phù hợp
Quá trình nghiền và sử dụng màu bột(1)
EM CÓ BIẾT:
Tỉ lệ keo và nước khi pha trộn quyết định bề mặt của màu bột. Quá nhiều keo sẽ khiến màu đanh lại, làm mất sự trong trẻo, còn nếu loãng quá thì màu không bám vào bề mặt giấy.
(1) Nguồn: Thùy Linh
(Trang 12)
Cách sử dụng bút trong thực hành vẽ chất liệu màu bột (hoặc tương đương)
Cách cầm bút vẽ có thể linh hoạt trong quá trình sử dụng nhằm phù hợp nhất với ý định thể hiện.
Một số cách cầm bút(1)
(1) Nguồn: Thùy Linh
(Trang 13)
Một số kĩ thuật trong thực hành chất liệu màu bột hoặc Gouache
- Kĩ thuật ướt trên ướt: Đây là kĩ thuật thường được sử dụng để miêu tả những bề mặt mềm mại, đem lại cảm giác mỏng, chuyển nhẹ nhàng cho lớp màu.
Cách thực hiện: Ngay dưới lớp màu đã có, dùng bút lông mềm chứa hỗn hợp màu khác kéo đều liên tục đem lại sự hòa trộn trực tiếp trên bề mặt.
Kĩ thuật ướt trên ướt(1)
- Kĩ thuật vẽ chồng lớp: Đây là kĩ thuật đem lại cảm giác khỏe khoắn, dứt khoát, đồng thời cũng đem lại cảm giác dày dặn cho bề mặt tranh.
Cách thực hiện: Sau khi mảng màu se lại, dùng bút đè thêm lớp màu khác theo hướng lựa chọn để thể hiện.
Kĩ thuật vẽ chồng lớp(2)
EM CÓ BIẾT:
- Vẽ các lớp: Đối với màu bột không nên chồng quá nhiều màu bởi nếu lớp màu quá dày sẽ dễ bị bong hoặc có vết nứt trên bề mặt.
- Cách làm cho bột màu không thấm nước: Trộn màu bột với màu acrylic sẽ giúp màu bột không thấm nước nhưng điều này có thể khiến bề mặt tranh có độ bóng so với khi sử dụng màu bột pha theo cách thông thường.
(1), (2) Nguồn: Thùy Linh
(Trang 14)
- Kĩ thuật tạo vệt bút: Với mỗi loại bút được sử dụng, chất cảm tạo ra trên bề mặt tranh là khác nhau, đem lại sự độc đáo cho bức tranh. Do đó, khi thực hành, lấy một lượng màu tùy ý tập trung tại đầu bút ẩm hoặc khô và đặt bút vẽ theo định hướng của bản thân. Kĩ thuật này thường được áp dụng trong các tranh sáng tác giai đoạn sau này.
Bút lông quạt(1)
Bút lông dẹt(2)
Bút lông cứng đầu tròn(3)
Một số hiệu ứng tạo bởi các loại bút khác nhau
Câu hỏi: Kĩ thuật vẽ màu bột có gì khác với kĩ thuật vẽ màu nước?
Câu lệnh thực hành: Em hãy thực hiện các kĩ thuật cơ bản bằng màu bột hoặc Gouache.
(1), (2), (3) Nguồn: Thùy Linh
(Trang 15)
Gợi ý cách thể hiện một bài vẽ bằng chất liệu màu bột
- Bồi giấy
Bước 1: Lựa tờ giấy đặt vào bảng vẽ, mỗi chiều của tờ giấy có chiều dài hơn bảng khoảng 3cm(1)
Bước 2: Bôi hồ vào các cạnh của bảng(2)
Bước 3: Dùng khăn ướt xoa đều nước trên bề mặt tờ giấy(3)
Bước 4: Lật ngược bảng và gấp mép giấy vào phần keo đã bôi(4)
Bước 5: Việc bồi giúp cho có bề mặt tờ giấy căng và không bị trùng khi vẽ màu(5)
(1), (2), (3), (4), (5) Nguồn: Thùy Linh
(Trang 16)
- Thực hành vẽ
1. Phác hình tạo bố cục(1)
2. Vẽ các mảng chính(2)
3. Lựa chọn hòa sắc cho tổng thể bức tranh(3)
4. Vẽ các chi tiết, tạo sự hấp dẫn cho bức tranh(4)
5. Điều chỉnh sắc độ và hoàn thiện bức tranh(5)
(1), (2), (3), (4), (5) Nguồn: Thùy Linh
(Trang 17)
THẢO LUẬN
Trao đổi về đặc điểm, kĩ thuật thể hiện tranh chất liệu màu bột theo các câu hỏi gợi ý sau:
- Khi thực hành chất liệu một bột, em gặp những khó khăn gì trong diễn tả sắc độ?
- Khi thực hành vẽ tranh, kĩ thuật sử dụng chất liệu màu bột khác gì với những chất liệu màu mà em đã biết?
- Khi xem một bức tranh chất liệu màu bột, em có cảm nhận như thế nào?
Nguyễ Mai Linh, Phong cảnh quê em, tranh chất liệu màu bột(1)
Lê Mai Hồng, Cổng nhà, tranh chất liệu màu bột(2)
VẬN DỤNG
Sử dụng màu bột trang trí một vật dụng mà em yêu thích.
Sản phẩm mĩ thuật của học sinh
Đinh Bích Diệp, Nguyễn Minh Hà, Trần Trúc Lam, trang trí măt nạ giấy bồi bằng chất liệu màu bột(3)
(1) Nguồn: Nguyễn Mai Linh
(2) Nguồn: Lê Mai Hồng
(3) Nguồn: Đinh Bích Diệp
